Esperantoverenigingen

Esperanto in Eindhoven

Volapük
In het jaar 1880 maakte de Duitse priester J. Schleyer propaganda voor een nieuwe taal: het Volapük (letterlijk) wereldtaal. In 1884 is ook in Eindhoven een poging gedaan om een Volapükvereniging op te richten, maar dat plan lijkt te zijn mislukt.

Eindhovensche Katholieke Esperantistenvereeniging (E.K.E.)
In 1887 gepubliceerde de Poolse oogarts dr. L.L. Zamenhof een nieuwe, veel eenvoudiger kunsttaal: het Esperanto (letterlijk "hij die hoopt"). In 1908 organiseerde de Eindhovense Vereeniging van Handels- en Kantoorbedienden in café de Phoenix aan het Stratumseind een lezing over het Esperanto.
Op 16 oktober 1909 werd met medewerking van de toenmalige onderwijzer, het latere tweedekamerlid J.J. Wintermans de Eindhovensche Katholieke Esperantistenvereeniging (E.K.E.) opgericht. De E.K.E. sloot zich direct aan bij de landelijke R.K. Esperantistenbond "Nederlanda Katoliko", die even daarvoor op 29 augustus in 's-Hertogenbosch was opgericht. Ofschoon de Eindhovense afdeling de grootste in Nederland zou zijn geweest, zou zij maar enkele jaren bestaan.

Suda Kruco (Zuiderkruis)
Op 21 januari 1924 werd in de zaal van de R.K. Volksbond (het latere Katholiek Leven) een r.k. esperantovereniging opgericht, die de naam Suda Kruco (Zuiderkruis) kreeg. Deze naam was een verwijzing naar zowel het roomskatholieke karakter als de zuidelijke ligging van Eindhoven.

De vereniging groeide uit tot de grootste afdeling van de landelijke Nederlanda Katoliko. Het toppunt van haar bloei bereikte zij in 1937, toen zij ongeveer 300 leden telde. De belangstelling nam daarna echter af. In 1940 was het aantal leden afgenomen tot 79.
De Esperantisten namen einde 1944 direct de draad weer op, zowel katholieke als niet-katholieke, maar vanaf het begin van de jaren vijftig zou de interesse gaan tanen. Ongetwijfeld is dat proces in Eindhoven versneld door een splitsing van de r.k. vereniging Suda Kruco, die ook na de oorlog aanvankelijk de grootste was. Na 1958 was de verenging niet meer actief voor de buitenwereld.

Eindhovena Neutrala Esperanto Societo
Op 27 mei 1925 werd een vergadering van enkele Eindhovense esperantisten bij H.J. de Geest in de Leostraat georganiseerd. De Geest was een van Amsterdam geboortige lithograaf, die zich in februari 1925 in Eindhoven had gevestigd. Doel was, om te komen tot de oprichting van een neutrale esperantistenvereniging.
De "Eindhovena Neutrala Esperanto Societo" werd op 5 augustus 1928 opgericht als tegenhanger van Suda Kruco. Die werd een afdeling van de U.E.A. (Universala Esperanto Asocio, de internationale neutrale esperanto-organisatie). H.J. de Geest werd de eerste president van de vereniging. Deze sociëteit heeft enige tijd samengewerkt met de katholieke vereniging Suda Kruco.
Een zogenaamd Propaganda Comité, een samenwerking tussen de katholieke en de neutrale verenigingen, kreeg tot taak kreeg meer belangstelling voor het Esperanto te wekken. Dat gebeurde door het geven van cursussen. P.A. Schendeler, de gedelegeerde van de landelijke U.E.A. was hierbij een van de drijvende krachten. Schendeler (1878-1953) was aardrijkskundeleraar aan het Eindhovense St. Joriscollege. Begin oktober 1929 volgde al een honderdtal Eindhovenaren een schriftelijke cursus, en er waren plannen voor het geven van mondelinge lessen.

Esperanto-Instituto Malnova Turo
Een nieuwkomer op het esperantovlak, Esperanto-Instituto "Malnova Turo" (De Oude Toren), was op het einde van de jaren dertig aan de Oude Torenstraat gevestigd. De bakkerszoon A.W. Withoos, zelf drukker van beroep, was hier de drijvende kracht. Zijn instituut maakte reclame voor een door Schendeler verzorgde schriftelijke cursus (56 gestencilde lessen a 10 cent plus 5 cent portokosten voor het huiswerk) en gaf ook boeken uit.

De oorlogsjaren
Afgezien van enkele excursies werden er na de Duitse inval in 1940 geen bijeenkomsten meer gehouden en verscheen er ook geen tijdschrift meer.
In februari 1941 heeft A.W. Withoos het slechts twee bladzijden tellende gecyclostyleerde "tijdschrift" Semu Konstante (Zaai Voortdurend) uitgegeven. Withoos riep de lezers op zich te abonneren op het nog verschijnende tijdschrift La Praktiko en wees erop, dat correspondentie in het Esperanto onder voorwaarden weer was toegestaan. In maart, daags na de verzending van het tweede nummer, kwamen enkele leden van de Gestapo bij de bestuursleden van de Eindhovense vereniging op bezoek om alle esperantobescheiden in beslag te nemen. Het materiaal van A.W. Withoos, waaronder de verenigingsbibliotheek, kon nog juist in veiligheid worden gebracht. Daarna valt er een stilte. De bezetter verbood het Esperanto en vervolgde zelfs de aanhangers.

Eindhovens Plaatselijk Esperantisten Comité (ELEK)
Dit samenwerkingsverband, dat in de jaren ’50 is ontstaan, bestond behalve Suda Kruco vermoedelijk uit de lokale afdelingen van KUNE (Nederlandse Christelijke Esperantovereniging) en LEEN (Neutrale Esperantovereniging). Later volgde de Philipsclub ook.
Het heeft in het midden van de jaren vijftig tentoonstellingen en bijeenkomsten georganiseerd en is na enige tijd geruisloos van het toneel verdwenen.

Philips Esperantovereniging
De enige organisatie die op het einde van de jaren vijftig nog actief naar buiten trad, was een nieuwkomer; de Philips Esperantovereniging. Op 2 november 1950 werd de Philips Esperanto-Klubo (PEK) opgericht.
Deze club was in zijn eerste jaren erg actief, maar ging steeds meer op een reisvereniging lijken. Voorzitter Joep Mols organiseerde busreizen naar grote esperantobijeenkomsten in het buitenland, o.a. naar Wörgl in Oostenrijk en in 1955 naar het Wereld Esperanto Congres in Bologna. Bij Philips-Eindhoven mocht iedereen mee, die tenminste vijf lessen Esperanto had gehad.
Na 1960 bestond de Philipsclub door gebrek aan goede cursussen en een actief bestuur in feite nog alleen op papier.

Esperanto Klubo Eindhoven E.K.E
Op initiatief van de heer E.L.M. Wensing, algemeen secretaris van de Wereld Esperanto Vereniging U.E.A. en directeur van Philips' Medical Systems was, werd op Zamenhofdag, 16 december 1964 de oprichting van de geheel onafhankelijke Esperanto Klubo Eindhoven E.K.E. een feit. Zo'n onafhankelijke vereniging voor alle gezindten was in die tijd in Nederland nog uniek. Op de eerste bijeenkomst waren acht personen aanwezig: twee leden van de Wereld Esperanto Vereniging, een socialist en vijf katholieken.
J.F.J. Burghoorn, die lid was geweest van de Sekcio Eindhoven van Nederlanda Katoliko, werd tot voorzitter gekozen. In de winter van 1965/1966 verscheen in Groot Eindhoven een schriftelijke cursus van 20 lessen. Al snel meldden zich 140 geïnteresseerden aan. De heer Wensing bracht de cursisten in gebouw Ten Hage in de Tramstraat de uitspraak van het Esperanto bij.
De vereniging ging in 1970 een zg. tweelingclubverband aan met een Brusselse esperantogroep, die voornamelijk uit franstalige leden bestond. Martin Verbaken (tot 1971) en mevrouw C. Bossong-Singer waren in de volgende decennia de voorzitters van de vereniging.

Een grote sprong voorwaarts werd in 1976 gedaan. In samenwerking met landelijke esperantoverenigingen uit Nederland, België en Duitsland vond in het POC een Europees esperantocongres plaats. Er waren 450 deelnemers aanwezig uit 19 landen. Het Eindhovens Dagblad deed uitvoerig verslag van het gebeuren, terwijl via de radio een interview werd uitgezonden met de Engelse professor H. Tonkin, voorzitter van de Wereld Esperanto Vereniging U.E.A.
Sinds januari 1982 lezen enkele leden iedere maand het internationale esperantotijdschrift "Monato" voor. Een redactie zorgt voor een goede verdeling van inhoud en sprekers. De twee ingesproken casettebandjes van 90 minuten elk worden over heel de wereld beluisterd. Twee andere leden lezen esperantoboeken in.
Hoewel het ledental na de jaren zeventig fors is gedaald (in 1995 waren er nog 26 leden), is deze Eindhovense vereniging nog steeds actief.

Bronnen:
Artikelen “Esperanto in Eindhoven” van J. Spoorenberg en C. Bossong-Singer. Gepubliceerd in: ’t Gruun Buukske 1995-11. 63, 82, 126, 127
Door hen geraadpleegde bronnen:
Bisschoppelijk Archief In 's-Hertogenbosch, dossiers over de esperantobeweglng In het algemeen en de afscheiding van de EIndhovense afdeling in 1936.
Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe):
-krantenberichten volgens Index tot 1942 en de Index 1944-1960 -Philips Koerier 8 juni 1957
-Tutmonda Jarlibro Esperanttsta over het jaar 1910
-Suda Kruco, Oficiala Organo de la EIndhovena Esperanto-Societo "Suda Kruco", 1937-1939
-Semu Konstante, 1941-1954
-Nico Hoen jr., Dertig jaren, Historie van de Katholleke Esperanto-beweging In Nederland, (z.pl., 1939)
-Li de Jong-Roobeek, Historio pri la katolika esperanto movado en Nederlando (z.p., 1984)
-Verder de ontvangen informatie van de voorzitter van de EIndhovense esperantovereniging mevrouw C.Bossong- Singer en van S.P. Smits, de landelijke secretaris van Nederlanda Katoliko, die voor dit artikel o.m. onderzoek deed in zijn oude verenigingsarchief.