Marktstraat 1

Marktstraat 1 en Vincent van Gogh

Wie de literatuur over Eindhoven bijhoudt, weet dat Vincent van Gogh in zijn Nuenense periode (december 1883 - november 1885) behalve in Nuenen e.o. ook in Eindhoven werkzaam is geweest.
Karel Vermeeren (1) drukt in een van zijn boeken de Genneper watermolen af (Hulsker nr.525), die Vincent in november 1884 schilderde en waarbij Vermeeren een ongeveer gelijktijdige foto weergeeft vanuit ongeveer dezelfde positie. Verder geeft Vermeeren in hetzelfde boek (2) een afbeelding van "een gedeelte" van het oude stationnetje van Eindhoven in de sneeuw uit januari 1885 (Hulsker nr.602). In feite is dit niet het stationsgebouw, maar de locomotievenloods met bergplaats ten oosten van het station (ca. 1886 kadastraal sectie C nr. 579).

Na het verschijnen van "Van Gogh en zijn weg, al zijn tekeningen en schilderijen in hun samenhang en ontwikkeling" door Jan Hulsker (3) identificeerde Jack van Hoek de nummers 606: kerkgebouw met twee torenspitsen (potlood, januari 1885) en 640: kerk in schemering, (potlood en zwart krijt, februari 1885) als respectievelijk de Eindhovense Catharinakerk en de middeleeuwse Sint Martinuskerk (Tongelre) en drukt bij zijn artikel twee vergelijkbare foto's af (4).

Uit het werk van Hulsker kunnen wij voor Eindhoven de volgende werken geven:
- 488: Watermolen (doek op karton), mei 1884. Deze omschrijving bevreemdt des te meer omdat Hulsker zelf (5) aangeeft, dat dit schilderij al in 1955 door M.E. Tralbaut is geïdentificeerd als de Collse watermolen;
- 523: Genneper watermolen (waterverf), november 1884;
- 524: Raderen van de Genneper watermolen (olie- verf), november 1884;
- 525: Genneper watermolen (doek op karton), november 1884;
- 526: Genneper watermolen (op karton), november 1884;
- 602: Oude station te Eindhoven (olieverf), januari 1885;
- 606: Kerkgebouw met twee torenspitsen (potlood), januari 1885;
- 640: Kerk in schemering (potlood en zwart krijt), februari 1885.

Bovengenoemde nummers behoren thans tot de geïdentificeerde werken, waarvan de echtheid van de nummers 524 en 526 door Tralbaut respectievelijk wordt ontkent en betwist (6). Toch kan aan deze lijst tenminste nog één werk worden toegevoegd, nl. nummer 638: Stadhuis met drie verdiepingen (potlood), februari 1885, dat evenals de nummers 606 en 640 is opgenomen in het schetsenboek van Van Gogh, dat berust in het Rijksmuseum Vincent van Gogh te Amsterdam.

Dit stadhuis met drie verdiepingen is het uit de jaren 1829-1831 daterende en in 1911 gesloopte Waaggebouw (1831-1907) aan de Markt, een schepping van bouwmeester Mathijs Kluytmans. Dit gebouw diende onder meer als Latijnse school, tekenschool, brandspuithuis en kantoor van de arrondissementsijker. In de jaren 1859-1903 was hierin ook het telegraafkantoor gevestigd, waaraan op Vincents schets het bord (met rijkswapen) en de telegraaf op het dak herinnert. In 1983 was in de opvolger van dit pand de Bondsspaarbank gevestigd (Martkstraat 1) (7).

De poort tussen het Waaggebouw en de koperslagerij van Jan Feijen (1880-1890) aan de Markt is de oude achteruitgang van het pand De Zwaan. Op de plaats van de poort wordt in 1925 een woonhuis gebouwd, een creatie in de stijl van de Amsterdamse school van architect F. Wolters (Markt 23a). Het genoemde pand (Marée-)Feijen wordt in 1907 vervangen door het huidige pand (City-magazijn).
Het pand met twee verdiepingen en een zadeldak aan de Marktstraat (8) is in de jaren 1884-1886 eigendom van Ferdinand Johannes Goossens, een Eindhovense koopman in granen en meel en van de eveneens in Eindhoven woonachtige Petrus Alexander Houben, die geen beroep heeft. Het bestaat dan uit een huis (kantoor met bovenwoning), twee schuren, een remise, een pakhuis, een erf en een tuin (ca. 1886 kadastraal sectie C nummer 197) (9). Dit pand is deels zichtbaar op foto's' uit 1864 en 1892, doch is vóór 1900 vervangen door een ander pand (10).

Het gebouw Marktstraat 1 op een afbeelding uit 1864.

|

Als we willen weten vanaf welke plaats Vincent van Gogh de schets maakte, dan komt de hoek Markt-Marktstraat goed van pas. Ook het ontbreken van de oude linde voor Hotel Het Posthuis en de aanzet van het pand (kadastraal sectie C nummer 198) van Mie-Beth van Agt zijn een hulpmiddel om de standplaats van Van Gogh te bepalen. Wij komen tot de conclusie, dat Van Gogh vóór of in het uit 1872 daterende en door architect J.A. van Dijck ontworpen pand van sociëteit Concordia heeft gestaan.

Noten: 1. Karel Vermeeren, Eindhoven toen Eindhoven nog Eindhoven was, Den Haag 1977, p.52.
2. T.a.p., p.56.
3. Amsterdam, eerste druk, februari 1978.
4. Jack P.G. van Hoek, Twee schetsen van Vincent van Gogh, in: Brabants Heem, jrg.31 (1979), p.9-12.
5. Hulsker, a.w., p.118.
6. Meesters der schilderkunst, Vincent van Gogh 1, Rotterdam 1976, p.94, resp. de nummers 63 en 61.

Jan Melssen, 1983