Jacob van Deventer

Kaart uit circa 1560 van Eindhoven met delen van de dorpen Stratum, Gestel, Strijp en Woensel door Jacob van Deventer (scan Drukkerij Vrijdag)

Deventer, Jacob Roelofs van, cartograaf

• Kampen circa 1505

† Keulen (Duitsland) 1575

Jacob van Deventer, geboren te Kampen, later woonachtig in Deventer of haar omgeving, werkte zeker vanaf 1535 als geograaf/cartograaf. In 1536 werd de kaart van het hertogdom Brabant gedrukt, waarvan hij de graficus was.

Aanvankelijk vervaardigde hij kaarten voor diegenen, die hem daarvoor opdracht gaven, zoals mogelijk het stadsbestuur van Helmond vóór 1548. Hij werkte o.a. aan kaarten van de Nederlandse provincies (1536-1546) en aan de bekende stedenatlas, ruim 250 plattegronden, waarmee hij in 1558 begon en die hij nog niet had voltooid bij zijn dood in 1575, doch welke werkzaamheden hij vermoedelijk al in 1572 staakte, toen hij van Mechelen uitweek naar Keulen.

Vanaf 1558 heeft hij alle steden van de toenmalige Nederlanden op de kaart gezet. De stadsplattegronden zijn gemaakt in opdracht van de Spaanse regering als stafkaarten voor de Spaanse legerleiding. Hiervoor zullen de strategisch belangrijke punten nauwkeurig zijn weergegeven. Alle plattegronden zijn op dezelfde schaal getekend (ongeveer 1:8000) en met dezelfde oriëntatie, nl. het toenmalige magnetische noorden boven. Zij zijn getekend volgens eenzelfde methode als resultaat van opnamen ter plaatse.

Als Van Deventer op de plaats van bestemming aankwam, wandelde hij met zijn instrumenten de wegen af, die hij op zijn kaarten met grote stippen aangaf. Zijn wijze van werken berustte op de primitieve wijze van driehoeksmeting volgens de door Gemma Frisius [1] beschreven methoden, waarbij gebruik werd gemaakt van torenspitsen en andere hooggelegen punten om de omgeving op te nemen.

Kunnen wij uit lokale bronnen de kaart van de stad Eindhoven tussen 7 april 1557 en 15 december 1567 dateren, de opdracht uit 1558 geeft ons een aanwijzing de datering te verschuiven naar omstreeks 1560. Deze datering wordt bevestigd door een schrijven van de kastelein van het kasteel Eindhoven aan de prins van Oranje uit 1560, waarin hij vraagt om herstel van het kasteel dat bijna geheel dakloos is. Dit kleine feit wordt door de kaart van Van Deventer bevestigd door het ontbreken van de kleur blauw voor het dak van het - strategisch belangrijke - kasteel.

Bronnen:

facsimile kaart Jacob van Deventer, Drukkerij Vrijdag, beschrijving deels overgenoment van J.Th.M.Melssen, 1982

Jos Hüsken 2013