De Oranjeboom

Luchtopname van de Demer, waarop het oude brede pand De Oranjeboom (3e pand van links) goed is waar te nemen. Het grondgebied van de brouwerij, dan al apotheek, strekt zich uit van de Demer tot aan de Emmasingel. (afbeelding archief Hüsken met dank aan DSOB Eindhoven)

Pand De Oranjeboom

Demer 34 (tot 1938), na 1945 herbouwd

Bierbrouwerij, gestaan aan de weg de Demer, pal naast het riviertje de Gender, die toen nog zichtbaar was. Tegenwoordig wordt de Gender ondergronds via de Witte Dame naar de Markt geleid en vandaar naar de Dommel. Die (bovengrondse) Gender vormde destijds de scheiding tussen de Demer (vanaf de Marktstraat/Vrijstraat in het zuiden) en de Volderstraat tot de grens met Woensel.

De brouwerij met de naam Oranjeboom zou in 1598 zijn gesticht en was eigendom van de protestante familie Curtius. Van Poppel beweert dat de familie, om de prins van Oranje te steunen er de naam Oranjeboom aan gaf.
Leden van de familie Curtius waren eigenaren tot 1740 maar de brouwerij raakte langzaam in verval, nadat de meeste familieleden rond het jaar 1700 waren verhuisd naar onder andere ’s-Hertogenbosch.
Op 13 oktober 1740 verkocht Boudewina Curtius, weduwe van de heer Donker, het huis, hof, en brouwhuis aan Anthonij Smits. Hoewel de naam van de brouwerij niet vermeld wordt, is hier zonder twijfel sprake van De Oranjeboom. Het pand wordt namelijk aan een zijde begrensd door de Gender en achter door de stadsgracht (Emmasingel). Wouter van der Heijden woont aan de andere zijde en voor ligt de straat. Het huis was bovendien voor een deel verhuurd aan de kinderen van dominee Cuijpers en voor het andere deel aan de kinderen van dominee Peijpers.
Anthonij is in 1782 overleden, waarna zoon Johannes Nicolaas (1744-1813) de zaak overnam. Jan was getrouwd (1771) met Aldegonda van de Ven, een dochter van Willibrordus, die het Hof van Holland bestierde. Hun oudste dochter Maria Elisabeth, ook bekend als Mie Beth, trouwde later met Hermanus Boex, de kostschooleigenaar.
Na het overlijden van Jan Nicolaas wordt het huis De Oranjeboom met brouwerij, mouterij, stallingen en verdere “getimmerten” in 1823 nagelaten aan de kinderen Smits. Zoon Henricus (Hendrik) Smits (1784-1854) wordt uiteindelijk in 1823 de nieuwe bierbrouwer. Deze Smits was een vooraanstaand Eindhovenaar, want naast zijn dagelijkse werk was hij gemeenteraadslid en lid van provinciale staten. In 1813 was hij met Petronilla Raijmakers getrouwd. In 1832 wordt Hendrik in de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel (OAT) van het kadaster genoemd.

Zoon Johannes Henricus Smits (1815-1869) was gehuwd met Adriana van Son (1815-1882). Evenals zijn vader was hij raadslid van de gemeente Eindhoven. Na het overlijden van haar man heeft Adriana van Son nog ruim 10 jaren het bierbrouwersbedrijf aan de Demer gerund.
Zoon Hubertus Johannes Arnoldus (1850-1923), ongehuwd, was de laatste brouwer aan de Demer. Na diens overlijden in 1923 is het eigendom van de familie Smits aan de Demer verkocht aan apotheker Jules. J. Keijzer. Het woonhuis werd als apotheek ingericht. De brouwerij werd toen ontmanteld.
Het eeuwenoude pand werd in 1931 afgebroken en vervangen door een nieuw winkelpand in drie delen, maar de naam De Oranjeboom bleef gehandhaafd. Apotheek Keijzer was gevestigd in het rechterdeel van het nieuwe pand.
Door het beruchte “Sinterklaasbombardement“ van 6 december 1942 werd het pand geheel verwoest. In 1951 werd op de plaats waar de Oranjeboom ooit stond, een nieuw pand gebouwd. Dat is te vinden op de plaats van de huisnummers 18a tot 20 (Pols'Schoenenzaak, kledingverhuur John Kennis, postzegelhandel De Wit en magazijn Gimbrère.

bronnen:
RHCe administratief archief schepenbank 1605-223 (1740)
RHCe administratief archief schepenbank 0409-081 (1823)
De Oranjeboom en zijn bewoners, P. van Poppel. in: Land van Dommel en Aa, H. Mandos en Martien Coppens, 1947 Eindhoven
RHCe huisnummerkaarten bewerkt door Marjo Spierings
www.wiewaswie.nl

Jos en Bauke Hüsken 2014