Concordia

Sociëteit Concordia (1786-1787)

Concordia is de oudste sociëteit die we kennen. Ze werd in juni 1786 opgericht door enkele patriotsgezinde Eindhovenaren en was gevestigd bij Jan (van den) Bosch op de Markt.
Jan Melssen, archivaris op het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven, wist dit pand enkele jaren geleden te lokaliseren en toonde aan, dat het in de loop van de jaren veel namen heeft gedragen. Het laatst was café Limburgia er in gevestigd. Juist zoals zoveel andere leesgezelschappen in die tijd, had ook Sociëteit Concordia duidelijk politieke bedoelingen. Het verenigingsreglement omschrijft het doel van de oprichters als: 'in vrindschap met elkanderen te converseren en den tyt nuttig door te brengen, en teffens ook om op eene geoorloofde wijze voor hunnen voorregten en previlegien te waaken'.
De leden van de huidige sociëteit Concordia zijn er sinds lang van overtuigd, dat hun vereniging dezelfde is als die uit 1786. Vandaar dat zij enkele jaren geleden een gedenkboekje publiceerden bij de tweehonderdste verjaardag ervan.
Het heeft weinig zin hier in herhalingen te vallen; daarom voldoet de constatering, dat het gezelschap in de generaliteitsperiode te kort heeft bestaan om belangrijke zaken te kunnen bereiken. Immers al in oktober 1787 werd het door drossaard W. Spoor opgeheven.
Volgens Houben en in navolging van hem ook volgens latere schrijvers, zou Concordia na de komst van de Fransen opnieuw zijn opgericht. Nu is het duidelijk, dat sommige leden van Concordia na 1795 een rol hebben gespeeld in het bestuur van de stad, soms zelfs een belangrijke rol, maar de naam Concordia heb ik in de tijd van de Bataafse Republiek nergens meer kunnen terugvinden.

Opnieuw: Concordia (1836) (1852-heden)
Daarentegen werd opnieuw een vereniging opgericht die de naam Concordia droeg of is het oude Concordia uit zijn slaap ontwaakt, want in 1836 is weer sprake van een sociëteit van deze naam.
In Eindhoven een Samenleving in Verandering beschrijft dr. J. van Oorschot de moeilijkheden die er dat jaar rezen met de deken van de St. Catharinakerk, toen de sociëteit zoals gebruikelijk tijdens de kermis drie bals wilde houden die pas lang na het invallen van de duisternis zouden eindigen. De deken had geen bezwaar tegen de bals op zich, maar wenste wel dat de dames voor het invallen van de duisternis weer naar huis gingen. De sociëteit zwichtte en liet haar bal al 's middags beginnen zodat de dames tijdig thuis konden zijn. In het begin van de jaren veertig was opnieuw sprake van een door Concordia georganiseerde danspartij en wel ter gelegenheid van de verjaardag van de Koning en ook die keer kwamen er om dezelfde reden moeilijkheden met de kerkelijke overheid.

In de volgende jaren is Concordia blijkbaar weer verdwenen, want in 1852 is sprake van een heroprichting. Dat gebeurde toen voor het laatst, want sindsdien is de vereniging blijven bestaan. De Sociëteit vestigde zich in 1852 aanvankelijk bij P. van de Ven in het Haagsch Koffiehuis op de Markt. (Later zou dit bedrijf Poort van Kleef worden genoemd).
De grote zaal van Concordia had een oppervlakte van maar 106 m² en die van Amicitia was zelfs maar 90 m² groot. (Veel van onze leden zullen de zaal van Concordia nog wel kennen als het 'bovenzaaltje van Old Dutch', onze vereniging heeft daar jarenlang vergaderd, toen de zalen in onze binnenstad nog gezellig en betaalbaar waren).
Soms sloten bestaande verenigingen zich bij een sociëteit aan. De handboogschutterij De Bruine Beuk uit Stratum is daarvan een voorbeeld. In 1862 werden de leden allemaal lid van Concordia en besloten zij voortaan nog alleen Concordialeden als nieuwe leden te accepteren. Evenals het Mannenkoor in latere jaren kon Concordia van 1862 tot 1873 in Stratum over een 'buitentuin' beschikken. In het laatste jaar moest de huur worden opgezegd i.v.m. de hoge kosten die moesten worden gemaakt voor de bouw van het eigen pand aan de Markt. De tuin die vooraan aan de Aalsterweg lag stond bekend als 'Frenskes buiten',naar de eigenaar Frans van den Bichelaer van 't Groen Koffiehuis aan de Ten Hagestraat. Later zou uit een deel van dit buiten het bekende café Rozenstein ontstaan. Bij Frenskes Buiten in Stratum lag een beugelbaan.

De leden van Concordia hadden in 1862 een afspraak gemaakt met die van handboogschutterij de Bruine Beuk dat zij in de tuin van Frenskes Buiten gebruik mochten maken van het materiaal van deze schietvereniging.
In de jaren zestig van de negentiende eeuw ontstond er onenigheid tussen de leden van Concordia, wat in 1864 leidde tot de afscheiding van een groep die een nieuwe vereniging oprichtte: Sociëteit Amicitia. In 1873 verhuisde de sociëteit naar een eigen gebouw, eveneens op de Markt. Het gebouw staat er nog steeds; Markt 8, voorheen café Moderne, nu Grand Café Centraal. Tegenwoordig is het onderdeel van de Heuvel(galerie).
In 1876, enkele jaren nadat Concordia de huur van de buitentuin had opgezegd, legde zij achter haar sociëteitszaal aan de Markt een schietbaan aan en later achter haar eigen pand een kegelbaan.
In 1917 werden de leden van kegelclub 'Weg dien Bal' lid van Concordia. Zij betaalden daarna mee aan de kegelbaan die de sociëteit in 1918 achter haar gebouw liet aanleggen. Over de vereniging Concordia is in de loop van de tijd al heel wat geschreven, onder meer in 1982 door drs. F.F.M. Ector in het boek “Eindhoven door de Eeuwen”.

J. Spoorenberg
in: ’t Gruun Buukske 1990, 48