Eindhoven en de luchtvaart op 30 april 1932

Het oude vlieghavengebouw Welschap in de vroegere jaren (afb. archief Hüsken)

Eindhoven en de luchtvaart op 30 april 1932

In 2017 zal het 85 jaar geleden zijn dat de "Eerste Nederlandsche Rondvlucht" plaatsvond. De opkomst der luchtvaart in de dertiger jaren, de KLM-vluchten naar N.O. Indië en de uitvoerige berichten die het publiek via de nieuwsmedia kreeg waren voor de luchtvaartpropagandisten in die jaren een gegronde reden om steeds wat nieuws te bedenken om de luchtvaart populair te maken. Zo zag de alom bekende Eindhovense luchtvaartpropagandist R.J. Castendijk (de latere havenmeester van het vliegveld Welschap), kans om de eerste rondvlucht die met een aantal verkeers- en sportvliegtuigen boven Nederland zou worden gemaakt op 29 en 30 april 1932 ook via Eindhoven te laten lopen. Daar het Eindhovense vliegveld Welschap nog niet klaar was om de deelnemende vliegtuigen te ontvangen, werd de route over de stad Eindhoven gelegd en om de aandacht van de bevolking hierop te vestigen werd door de slimme Castendijk via alle lokale nieuwsmedia bekend gemaakt, dat het publiek mee kon doen aan een "luchtvaart-waarnemingswedstrijd". Hoe dat allemaal op korte termijn in elkaar werd gezet en uitgevoerd, is een lang verhaal, waarvan we U de interessante details toch eens willen vertellen.

De initiatiefnemers
Het was op 13 april 1932 dat in Den Haag in het gebouw van de A.N.V.V. (de Algemene Nederlandsche Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer), een belangrijke vergadering plaats vond over een actueel onderwerp: "De Eerste Nederlandsche Rondvlucht 1932". Initiatiefnemers waren de Koninklijke Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart, de A.N.V.V. en de K.L.M., die gezamenlijk in Nederland de aandacht wilden vestigen op het luchtvaarttourisme, dat zich in die jaren begon te ontwikkelen. Behalve met de lijndiensten in Nederland en Europa kon men ook plaatselijk rondvluchten maken boven de diverse vliegvelden met de bekende Fokker en Koolhoventoestellen en daarvoor was een groeiende belangstelling. Aan de genoemde vergadering nam ook de heer Castendijk deel die het "Eindhovense aandeel" hierin zou verzorgen, want volgens berichten in het Eindhovens Dagblad van 12 april 1932 was er helaas nog geen afdeling van de V.V.V. in Eindhoven die dit zou kunnen doen.

De poster die verspreid werd in 1932 ter gelegenheid van de opening van het vliegveld. (afb. Eindhoven in Beeld nr. 19986)

Het was de bedoeling van de initiatiefnemers om met een grote groep verkeers- en sportvliegtuigen een tweedaagse rondvlucht te maken van ruim 1.000 km boven Nederland en hierbij over een aantal belangrijke steden te vliegen, waaronder ook Eindhoven. Als vluchtdata had men gekozen voor 29 en 30 april, waarbij op de laatste dag, de verjaardag van prinses Juliana, de "luchtkaravaan", zoals K.L.M.-directeur Plesman het noemde, ook boven Eindhoven zou verschijnen. "In Eindhoven is de belangstelling voor vliegen en vliegtuigen ineens wakker geworden en dat mag wel voor een groot industriecentrum, dat binnen enkele maanden zijn eigen luchthaven zal hebben!", juichte de lokale pers. Luchtvaartpropagandist Castendijk, die destijds woonde in zijn villa "Het witte huis" aan de Pauwlaan la te Eindhoven, zag in deze rondvlucht zijn grote kans om ook in Eindhoven de bevolking luchtvaartgezind te maken. Als promotor van het Eindhovense aandeel belegde hij in hotel Nijpels - het vroegere Du Commerce - aan het Stationsplein, een vergadering met het "Eindhovensch Voorbereidings- en Propaganda Comité", waar hij zijn werkschema besprak en de details voor de "waarnemingswedstrijd"en de "Nationale Fotowedstrijd" uiteenzette. Burgemeester A. Verdijk werd ere-voorzitter van het Comité en toen kon men starten.

Hoe Eindhoven erbij werd betrokken
Als "feestterrein voor het waarnemen van de vliegtuigen" stelde de heer Mignot zijn terrein aan de Parklaan ter beschikking. Oudere Eindhovenaren zullen nog wel weten, dat voetbalclub E.V.V. daar speelde. De deelnemende vliegtuigen zouden op zaterdag 30 april 1932 tussen 12 en 13 uur over dit terrein vliegen. Regelmatig verschenen in de Eindhovense pers berichten over de ophanden zijnde rondvlucht en overal maakte Castendijk propaganda voor de herkenningswedstrijd. Veel winkeliers stelden fraaie prijzen ter beschikking. Padvinders verkochten de wedstrijdformulieren. De afdeling Eindhoven van de Nederlandsche Smalfilm Liga zou een film van het hele gebeuren maken en via de vereniging "De Nederlandsche Dagbladpers" konden enkele middelbare scholieren zelfs met de rondvlucht meevliegen, met de verplichting er nadien een opstel over te schrijven.
Vroom en Dreesmann schonk 60 m goede katoenen stof om een grote letter "E" van te maken. Omdat het niet mogelijk was tijdens de rondvlucht radiocontact met de piloten te onderhouden, was met hen afgesproken dat op een open terrein een grote letter "E" (van Eindhoven) zou worden uitgelegd, om hen te laten weten waar ze over de stad moesten vliegen. In die tijd vlogen de vliegtuigen niet zo hoog als tegenwoordig; verwacht werd dat ze op een hoogte tussen de 500 en 900 meter zouden overkomen. De wedstrijdformulieren, gedrukt tegen een gereduceerde prijs door drukkerij J.Koonings Jzn. (Demer 25), werden verkocht voor 10 cent. De hele opbrengst was voor het Crisis-Comité, want het waren slechte tijden waarin zelfs een halve cent nog waarde had.

De grote dag
Het Eindhovens Dagblad gaf een beschrijving van een aantal deelnemende vliegtuigen. Er werden 16 toestellen verwacht van grote "Fokker-eendekkers van het type F-VII en F-VIII" tot "ranke Pandertjes" en andere sportvliegtuigen. "Vergeet vooral niet een potlood mede te nemen en Uw horloge gelijk te zetten", raadde de krant het waarnemende publiek aan. Met de uitgeknipte vliegtuigbeschrijvingen kon men nu aan de slag. Niet alleen op het met vrolijk wapperende vlaggen versierde feestterrein aan de Parklaan stond het nieuwsgierige publiek, maar ook op de daken der omliggende huizen en zelfs op "den enormen rooden peperbus van het gemeentelijk gasbedrijf" stonden mensen met fototoestellen en verrekijkers om de "luchtkaravaan" te zien. Wie aan de waarnemingswedstrijd deelnam moest noteren Ie: het type vliegtuig; 2e: de registratie ervan; 3e: de vlieghoogte; 4e: het tijdstip van overvliegen. Op de grond lag een enorme letter "E" van witte katoen. Men had een beroep op het publiek gedaan om de witte letter niet te beschadigen of vuil te maken door er overheen te lopen. Met schenker V&D was overeengekomen, dat de 60 meter later beschikbaar zou worden gesteld aan het Eindhovens Crisis-Comité, dat er broekjes en hemdjes van zou laten maken voor de "arme stakkers" in Eindhoven, een vorm van hulpverlening die geheel paste in de jaren dertig.

De prijsuitreiking op 21 mei
De met grote fanfares aangekondigde "Nederlandsche Rondvlucht 1932" viel voor het Eindhovense publiek eigenlijk een beetje tegen. Van de aangekondigde "luchtkaravaan" waren slechts zes vliegtuigen over Eindhoven gevlogen. De rest was er langs gegaan. Ook navigatie was in die tijd al moeilijk. Door de Eindhovense winkeliers waren 72 prijzen ter beschikking gesteld en door burgemeester Verdijk een kunstvoorwerp. Naast enkele andere prijzen schonk de directie van de N.V. Philips Radio "een compleet radio-ontvangsttoestel met ingebouwden luidspreker, type 932a", voor de nationale fotowedstrijd. Alle deelnemers kregen een diploma dat geheel belangeloos was gedrukt door de firma Van Griensven, Mathildelaan 33. Organisator Castendijk deelde de prijzen en diploma's uit op een overweldigende feestavond in hotel Nijpels. Hij meende dat het Crisis-Comité de mooiste prijs had gewonnen, want 797 Eindhovenaren hadden een wedstrijdformulier gekocht, zodat f 79,70 kon worden overhandigd aan Mr. Beel, de voorzitter van het Comité, die tevens de 60 meter katoen mee mocht nemen. Wie dit wil afmeten tegen onze huidige, rijke sociale voorzieningen moet wel bedenken dat de WW nog niet was uitgevonden en dat "Steun en Stempelen" een kommervolle betekenis hadden in die crisisjaren.

Het oude vliegveld Welschap werd een nationale luchthaven en omgedoopt tot Eindhoven Airport. (afb. circa 1987, archief Hüsken)

Luchtvaartpropaganda
Het tweede deel van de feestavond was speciaal gewijd aan de propaganda voor de Nederlandse luchtvaart. In gloedvolle bewoordingen betoogde de heer Castendijk, dat "in onze stad de luchtvaart tot ontwikkeling was gekomen. We krijgen nu een vliegveld waardoor we met Amsterdam en Rotterdam zullen worden verbonden, wat het economisch nut van Eindhoven zeker ten goede zal komen. Dan moeten we ook in Eindhoven deel gaan nemen aan de snel veld winnende zweefvliegsport! Zij biedt de gelegenheid zich op goedkope wijze vertrouwd te maken met de beginselen van het vliegen. Bedreven op ons eigen vliegveld zal zij zeker steeds publiek trekken en vele infecteren met de "luchtvaartbacil", waartegen geen remedie helpt. Dan worden door de zweefvliegerij de sportvliegers geboren en Eindhoven krijgt haar aandeel in de luchtvaart!"
Het aandeel van Eindhoven in de luchtvaart was nu duidelijk naar voren gebracht en sloot geheel aan op de grootse opening dd. 10 september 1932 van het nieuwe vliegveld Welschap, waarvan ing. R.J. Castendijk de eerste en enige havenmeester werd. Deze grote Eindhovense luchtvaartpropagandist overleed in 1968. Zijn "Welschappij" duurde tot 1940, toen andere volken, eerst Duitsers en later Britten (tot 1-2-1948) het veldbeheer overnamen. Van 1952 tot 1954 was onze Koninklijke Luchtmacht gebruiker van het oude Welschap. Daarna nam het nieuwe Eindhovense vliegveld de luchtvaartfuncties over. Alleen jammer dat daar de naam WELSCHAP niet werd gehandhaafd. Men was het zeker aan de geschiedenis verplicht, want veel Eindhovenaren spreken nog over de luchthaven Welschap als ze Eindhoven Airport bedoelen en zo zal het voorlopig nog wel blijven.

A. Ceelen
in: ’t Gruun Buukske 1987, 82