Wilhelminaplein

Ets van Hoogenberg waarop een afbeelding van de inname van de stad Eindhoven in 1583 is afgebeeld. Duidelijk is de omwalde stad te zien en daarboven, in het zuiden, De Bergen, die niet door wallen zijn beschermd.

Het Wilhelminaplein

De plaatselijke situatie tot de aanleg van het plein
De Bergen is een gebied dat in de archieven altijd wordt omschreven als: “gelegen onder de jurisdictie van de stad”. Dat betekent, dat het gebied weliswaar onderdeel van de stad Eindhoven was, maar buiten de begrenzing met stadswallen en -grachten was gelegen.
Die situatie is ook duidelijk als we de oudste stadsplattegronden zien.
De stad is omgeven door wallen, hoewel de tekening suggereert dat we muren zien. Het gebied bovenaan de kaart betreft het grondgebied van De Bergen. Niet omwald, maar enigszins beschermd tussen de rivieren de Gender en de Dommel en van de aangrenzende westelijk gelegen gemeente Gestel gescheiden door de Scheigraaf, een gegraven gracht van bescheiden omvang.
Door de geweldige toename van de bevolking en door de enorme groei van de industrie in de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond de behoefte om de niet bewoonde delen van de stad Eindhoven te bebouwen. In De Bergen waren alleen de Bergstraat, de Grote en de Kleine Berg van oudsher straten die altijd al bebouwd waren.
De Willemstraat werd in 1884 als eerste aangelegd: een verbindingsweg tussen het stadscentrum en de gemeente Strijp. Lucifersfabrikant en leerlooier Everardus Keunen, gehuwd met Johanna van der Harten, bouwde als eerste zijn luxe woning (tegenwoordig Willemstraat 65). Die staat daar nog steeds op de kruising met de Vonderweg.
Nadat de gronden ten zuiden van de Willemstraat in 1903 door de stad waren aangekocht, werden de St. Catharinastraat en de Prins Hendrikstraat in 1905 aangelegd en werd ook begonnen met de aanleg van het Wilhelminaplein.
De industriële bebouwing, zoals de stoomknopenfabriek van Godefridus van der Harten, later overgenomen door Everardus Keunen, (zijn zwager) die aan de rand van het plein stond, kon tot 1912 blijven staan. Daarna werden hier huizen gebouwd. De panden Wilhelminaplein 22 tot 25 zijn er voor in de plaats gekomen.
Later verkocht Keunen ook nog een aanzienlijk deel van zijn tuin, waarna op die plaats de Gemeentelijke HBS werd gebouwd. Tegenwoordig is dat als Julianahof geadresseerd.

Het Wilhelminaplein in het begin van de twintigste eeuw, met centraal de kiosk.

Het plein

Het plein was direct na de aanleg ervan lange tijd slechts een zand- en grasvlakte. Ook heeft nog geruime tijd midden op het plein een kiosk gestaan. Voor de Tweede Wereldoorlog is de kiosk echter al weer afgebroken. Eromheen liepen de straten.
Om het plein werden de huizen gebouwd. Dat gebeurde vrij systematisch; na de eerste bebouwing aan de oostzijde, vlakbij de Willemstraat volgde de bebouwing van de zuidwand, daarna de westwand en tot slot de noordwand. Af en toe waren in die wanden gaten ontstaan, omdat nieuwbouw langere tijd vertraagd was. Een aantal panden werd als woonhuis gebruikt, maar diverse panden waren vanaf het eerste begin al als café ingericht.
Tijdens die oorlogsjaren werd de naam van het plein, op last van de Duitse bezetter, gewijzigd in Willemsplein. Het was namelijk verboden om straatnamen te noemen naar nog in leven zijnde leden van het Koninklijk Huis.

Het bedrijf KERIS van G. Keeris had de adressering op zijn facturen tijdens de oorlogsjaren aangepast en na de oorlog weer provisorisch hersteld. (verzameling Bannenberg)

De bouwdata en functies van de huizen aan het Wilhelminaplein na hun oplevering

Wilhelminaplein 1, woonhuis gebouwd in 1905, gelegen achter het hoekhuis aan de Willemstraat werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en in 1958/1959 als een groot pand met nummer 3 herbouwd.
Wilhelminaplein 2 , woonhuis gebouwd in 1905, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en in 1958/1959 als een groot pand met nummer 3 herbouwd.
Wilhelminaplein 3 , woonhuis gebouwd in 1905, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en pas in 1958/1959 door nieuwbouw vervangen.
Wilhelminaplein 4 woonhuis annex winkel gebouwd in 1905, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en in 1943/1944 herbouwd.
Wilhelminaplein 5 woonhuis met café en zaal gebouwd in 1905.
Wilhelminaplein 6 woonhuis, later café-bar met kantoor en magazijn gebouwd in 1904/1905.
Wilhelminaplein 7 woonhuis met winkel, later café gebouwd in 1904/1905.
Wilhelminaplein 8 woonhuis en winkel met foto-atelier, later café gebouwd in 1904/1905.
Wilhelminaplein 9 woonhuis met café en zaal gebouwd in 1905/1906
Wilhelminaplein 10 woonhuis gebouwd in 1905.
Wilhelminaplein 11 woonhuis gebouwd in 1905.
Wilhelminaplein 12 woonhuis, gebouwd in 1910/1911, later makelaarskantoor gebouwd in 1933/1934.
Wilhelminaplein 13 woonhuis, later met nummer 14 samengevoegd gebouwd in 1910/1911.
Wilhelminaplein 14 kantoor en magazijn, later met nummer 13 samengevoegd gebouwd in 1912/1913.
Wilhelminaplein 15 woonhuis met atelier gebouwd in 1906.
Wilhelminaplein 16 woonhuis gebouwd in 1906.
Wilhelminaplein 17 woonhuis annex kantoor gebouwd in 1905.
Wilhelminaplein 18 woonhuis gebouwd in 1910/1911.
Wilhelminaplein 19 woonhuis annex kantoor gebouwd in 1910/1911.
Wilhelminaplein 20 woonhuis gebouwd in 1910/1911.
Wilhelminaplein 20a woonhuis annex café en zaal annex winkel gebouwd in 1912 nieuwbouw in 1985 met appartementen.
Wilhelminaplein 21 woonhuis met winkel en werkplaats gebouwd in 1913, nieuwbouw in 1985 met appartementen.
Wilhelminaplein 22 woonhuis gebouwd in 1912.
Wilhelminaplein 23 woonhuis gebouwd in 1913/1914.
Wilhelminaplein 23a woonhuis gebouwd in 1923/1924.
Wilhelminaplein 24 woonhuis gebouwd in 1929.
Wilhelminaplein 25 woonhuis gebouwd in 1913/1914.

Jos Hüsken 2019