Albert Heijn

Albert Heijn.

De voorgeschiedenis.
De geschiedenis van het kruideniersbedrijf gaat terug tot 1 mei 1887, toen de jonge Albert Heijn in Oostzaan de winkel van zijn vader overnam. Dat was nog een zaak waar de dorpelingen terecht konden voor de meeste producten waaraan zij behoefte hadden, want Alberts vader verkocht zowel levensmiddelen, als kleding, brandstoffen, huisraad en zelfs gereedschappen. Omdat hij in het bezit was van een drankvergunning, was aan zijn winkel een café verbonden. Ten slotte functioneerde Heijn Sr. nog als grossier voor een dertigtal winkeltjes in de buurt. Het type winkel waarmee Alberts vader zo'n succes had gehad, had zijn tijd echter gehad. Toen de jonge Albert de zaak overnam, gooide hij het roer dan ook voorzichtig om. Hij stopte met de detailverkoop van meubels, kleding en brandstoffen en ging zich specialiseren in levensmiddelen. Om zijn klanten te gerieven hield hij nog wel een tijd lang artikelen aan als gierscheppen, koetouw, klompen en melkkrukjes en ook bleef hij nog actief als grossier voor de buurtwinkels. Terwijl zijn vrouw de volgende jaren de winkel beheerde, deed hij de inkopen of maakte hij in zijn magazijn de binnengekomen producten gereed voor de verkoop. Ook ging hij zijn klanten langs om hun bestellingen op te nemen, die hij later met zijn hondenkar thuis bracht.

In 1895 woonde in Purmerend een winkelier, die beweerde dat de consument bij hem het voordeligst uit was. Toen Albert dat zag en de prijzen van de man eens vergeleek met die van zichzelf en van andere collega's, bleek dat hij zelf de goedkoopste kruidenier was. Hij besloot daarop om in Purmerend een tweede winkel te openen. Deze uitbreiding beviel zo goed, dat nieuwe vestigingen volgden. Toen Albert Heijn in 1899 met zijn magazijn naar het meer centraal gelegen Zaandam verhuisde, had hij al negen filialen.

De eerste Albert Heijnwinkels in Eindhoven.
De volgende jaren groeide het bedrijf verder uit. Op 25 september 1913 opende Albert Heijn in het pand Rechtestraat 4 zijn 50e filiaal. Vermoedelijk was in de winkel eerder de kruidenierszaak van Van Roosmalen (ons nr.7) en daarna die van de dames van der Vloed gevestigd geweest. Ook Albert Heijn zou er maar korte tijd winkelen, want drie jaar later verhuisde hij naar het vroegere woonhuis van mejuffrouw M. van Agt aan de Markt (huidig nummer 32). Dat filiaal zou tot in 1975 blijven bestaan. In 1934 kreeg Eindhoven een tweede vestiging nadat Albert Heijn op de hoek van de Boschdijk en de Barrierweg een café tot kruidenierswinkel had verbouwd. In 1995 is in dit pand Apotheek Mensfort en in 2014 Apotheek Menszorg gevestigd. Korte tijd daarna kwamen er nog filialen bij op de hoek Roostenlaan/Gladiolusstraat (waar Albert Heijn nog steeds gevestigd is, zij het dat de winkel wel is uitgebreid met een aantal buurpanden) en op de hoek Mecklenburgstraat/Mauritsstraat, waar in 2014 cafetaria Montagne te vinden is. De pui van de nieuwe vestigingen werd steeds uitgevoerd in de architectuur die sinds de jaren twintig bij de onderneming gebruikelijk was. Veel lezers zullen zich de typische Albert Heijnstijl nog herinneren. De gevel van de benedenverdieping was bekleed met gemêleerde bruine tegels en boven de etalages waren kleine ruitjes aangebracht om zoveel mogelijk licht binnen te laten. Bij cafetaria Montagne zijn de tegels en de raampjes nog intact. Zelfs de winkeldeur lijkt daar nog de oude te zijn, zij het dat de oorspronkelijk geverniste blankhouten deur intussen wel is wit geschilderd. Op die tegels stond vroeger in dikke, met bladgoud afgewerkte metalen letters de naam Albert Heijn en sinds de viering van het veertigjarig bestaan in 1927 hing overal boven de winkeldeur een kleurig wapenschildje, dat duidelijk maakte dat de ondernemer hofleverancier was.

Ontwikkelingen na de oorlog.
Na de oorlog had Albert Heijn nog steeds vier winkels in Eindhoven. Zoals we in deze encyclopedie op de pagina’s over P. de Gruyter & Zn. en de Edah zagen, vonden vanaf de jaren vijftig en zestig in de Nederlandse kruidenierswereld stormachtige ontwikkelingen plaats door de introductie van nieuwe verkoopmethoden en een uitbreiding van het klassieke assortiment, waarvoor soms nieuwe vennootschappen werden opgericht. Albert Heijn wist in tegenstelling tot De Gruyter goed op de veranderingen in te haken. Allereerst opende hij in de jaren vijftig zelfbedieningswinkels in de nieuwe winkelcentra aan de Kruisstraat (1954) en de Hobbemastraat (1959), terwijl hij oude zaken tot zelfbedieningswinkels ombouwde: Roostenlaan (1955), Markt (1962) en Mecklenburgstraat (1963). In 1966 ging aan de St. Petrus Canisiuslaan de eerste supermarkt open, in 1967 gevolgd door een tweede in het oude pand aan de Roostenlaan. Een jaar later volgde nog een zelfbedieningswinkel aan de Johan Buyslaan en in september 1971 supermarkten aan de Limburglaan en in het nieuwe Winkelcentrum Woensel. De zaak aan de Hobbemastraat was intussen weer gesloten, maar zou spoedig worden vervangen door een nieuwe winkel in het opkomende Winkelcentrum Haagdijk aan de Tongelresestraat.

Nieuwe structuur.
Ook buiten Eindhoven groeide de onderneming. In 1970 was het bedrijf zo groot geworden, dat een herstructurering nodig was. Albert Heijn N.V. werd daarom omgezet in een holding waarin de oorspronkelijke dochterondernemingen -waaronder ook de hier verder niet genoemde productiebedrijven - werden opgenomen als werkmaatschappijen. Voor de oude Albert Heijnwinkels werd de nieuwe Albert Heijn Supermarkt n.v. opgericht, die vanaf 1980 Albert Heijn B.V. zou heten. Omdat twee Albert Heijnen een beetje veel van het goede was, kreeg de holding in 1973 de nieuwe naam Ahold. In 1987 kreeg die het recht zich Koninklijke Ahold te noemen.

Overname van Simon de Wit en Etos.
Intussen had Albert Heijn in 1972 de oude concurrent Simon de Wit overgenomen, die verspreid over het land 59 supermarkten en 69 zelfbedieningszaken exploiteerde. In Eindhoven bezat Simon de Wit toen vermoedelijk alleen nog een filiaal aan de Leenderweg nr. 143. De overgenomen winkels werden onder de naam Simon voortgezet als buurtwinkels met een beperkt assortiment, later ook deels als S-Discount. Ook de winkel aan de Leenderweg werd een S-Discount-vestiging. Simon de Wit had niet alleen winkels gehad onder eigen naam. Onder Verbrumar B.V. had het bedrijf ook de grootschalige Nettomarkten geëxploiteerd, waarin behalve een supermarkt nog een twintigtal concessionairs waren gevestigd (van fietsenandelaar tot bloemist). Op 27 september 1973 werd ook in Eindhoven aan de Hurkseweg 44 zo'n Nettomarkt geopend, die twee jaar later nog werd uitgebreid met een pompstation. In de eerste helft van de jaren tachtig stootte Ahold de Nettomarkten weer af. De Eindhovense winkel ging op 27 september 1982 in andere handen over, maar hij bleef bestaan en is vandaag als Nettorama Superstore nog steeds op de oude plek te vinden.

In 1973 volgde de overname van de Eindhovense coöperatie Etos. Einde 1972 telde die in Eindhoven en omgeving 39 supermarkten, 12 superettes en zelfbedieningswinkels, 3 slagerijen, 44 drogisterijen, 5 distilette-slijterijen en een Doe het Zelfmarkt. Onder die drogisterijen zat tenminste één Etos Beautique verscholen (in de Piazza), waar het accent op cosmetica en parfums lag. Daarnaast bezat de Etos nog een bakkerij, een brandstoffenhandel, een centrale voor de voorbewerking van groente en fruit en een centrale voor de voorbewerking van vlees. In 1972 had zij met ruim 1500 werknemers een omzet gehaald van ruim 152 miljoen gulden (excl. de brandstoffenafdeling). De bakkerij werd als snel aan het Meneba-concern verkocht en voortgezet als bakkerij Kempenland. De brandstoffenhandel aan de Koenraadlaan, die zowel benzine als huis- brandolie verkocht en onder meer 23 benzinestations bevoorraadde, werd in 1974 opgeheven. Het lijkt erop dat dit laatste lot ook de groentecentrale, de distilettes en de slagerijen heeft getroffen.

Van de kruidenierswinkels werd het grootste deel ingepast in de bestaande ketens van Albert Heijn of S-Discount, terwijl andere werden gesloten. Volgens de Gouden Gids uit 1976/77 zou Albert Heijn toen in Eindhoven 24 winkels hebben gehad en waren er daarnaast nog 5 S-Discounts. Ofschoon dit bekende adresboek natuurlijk bepaald geen betrouwbare bron is voor historisch onderzoek, geeft het in dit geval toch een goede indruk van de stormachtige ontwikkeling die had plaatsgevonden. Natuurlijk waren er intussen ook winkels gesloten en in de volgende periode zouden er nog veel meer volgen. Als een van de eerste was al in 1974 de kleine, oude, eerste Etoswinkel aan de Frederiklaan 75 dichtgegaan. Maar die sluitingen namen niet weg dat Albert Heijn in een klap in Eindhoven en omgeving een geweldig deel van de markt in handen had gekregen en dat zou hij niet meer afgeven.

In het begin van de jaren tachtig bleek dat het avontuur met de Simon-de-Witwinkels geen succes werd. De keten werd daarom geliquideerd. Van de vermoedelijk nog vier Eindhovense winkels werden er drie omgebouwd tot een Albert Heijnsupermarkt. De Etoswinkel aan de Karel de Grotelaan was intussen al in 1974 veranderd in een Lita-winkel, een soort Kijkshop waarin de artikelen ook konden worden aangeraakt. De eerste vestiging van dit type winkel was een jaar daar- voor geopend. De nieuwe keten was bedoeld als opvolger van de succesvolle "Premie van de Maandclub", die veel lezers nog wel zullen kennen. Nadat een catalogus was uitgebracht functioneerde de Lita-winkels ook als post- orderbedrijf. Maar het idee bleek geen succes. In 1976 werden de vestigingen daarom aan V & D verkocht, die ze opnam in de Kijkshop-keten.

Een nieuwe toekomst voor Etos en de komst van de Tuinen.
Ahold besloot de Etos-drogisterijen uit te bouwen tot een landelijke keten. Daarin zou dan een systeem van zelfbediening moeten worden ingevoerd. In die tijd was zelfbediening in een drogisterij in ons land nog iets nieuws. Op 8 mei 1974 ging het experiment van start en werd in Geldrop de eerste nieuwe Etos Discount geopend. Al snel bleek dat het idee aansloeg en volgden meer vestigingen. In 1985 besloot Ahold de formule voor een deel van de Etoswinkels aan te passen en het accent meer op producten voor de lichaamsverzorging te leggen. In Zwolle ging dat jaar de eerste Etos Beauty Case open, die een voorbeeld zou worden voor de meeste drogisterijen in de steden. In 1995 telde de Etos B.V. ruim 195 vestigingen, waarvan in Eindhoven zeven Beauty Cases en twee gewone drogisterijen. Daarnaast opende Ahold in 1992 in de Heuvel Galerie onder de naam "Tuin van Eindhoven" nog een vestiging van een tweede keten, die werkt vanuit de trend naar natuur en gezondheid. Deze keten was een jaar eerder door Ahold overgenomen.

Andere initiatieven.
Einde 1974 startte Ahold ook met drankwinkels: de Alberto's. Hadden de Etos-distilettes de bedrijfsleiding toch op een idee gebracht? Al direct werd in november een winkel geopend in de oude Etos Distilette aan Gerretsonlaan en daarnaast ook een in de supermarkt aan de Limburglaan; later volgden vestigingen aan de Bennekelstraat (1975), de Hurkseweg (1976) en de Firmanentenlaan (1983), maar de laatste twee werden in 1985 weer gesloten. Nadat Ahold in 1989 van Lucas Bols de Gall & Gal-lketen had overgenomen, werden de Alberto's 1991 omgedoopt. Gall & Gall heeft op het ogenblik in Eindhoven zes vestigingen. Op 1 september 1980 werd door A.C. Restaurant B.V. in de Albert Heijnvestiging aan de Limburglaan een Kentucky- Fried-Chicken-restaurant geopend. Het eerste in Nederland. Later volgde nog een vestiging in Ridderkerk. Maar dit idee bleek geen succes. Op 13 maart 1981 gingen de gebraden-kippenzaken weer dicht. Nog ander experiment noem ik. In 1988 startte Ahold met The-Fresh-Company-winkels, die vers bereid voedsel verkochten om mee te nemen. In Eindhoven ging vermoedelijk in het voorjaar van 1989 een zaak open aan de Vrijstraat 50. Maar ook deze formule bleek onvoldoende aan te slaan en op 4 mei 1992 werd de winkel daarom weer gesloten.

Laatste ontwikkelingen.
In het filiaal aan de Limburglaan werd op 9 april jl. een heel ander nieuwtje geïntroduceerd. Nu ja, nieuwtje ... In 1987 startte Albert Heijn in Tilburg met een proef om de klanten zelf hun boodschappen te laten scannen. Voor Albert Heijn betekende dat een besparing van werktijd, terwijl de klant niet langer bij de kassa in de rij hoefde te gaan staan. De scan-apparatuur zorgde voor de bon, waarna bij een speciale scankassa kon worden afgerekend. Nadat het Tilburgse systeem verbeterd was, werd het in 1992 ook in Geldermalsen ingevoerd en nog twee jaar later in Heemstede. Dit jaar volgden 20 andere filialen, waaronder die aan de Limburglaan.

Een ander nieuwtje in Eindhoven zijn de verlengde openingstijden. Sinds 3 juni 1996 kunnen de klanten in de meeste vestigingen van 8.00 tot 22.00 uur inkopen doen en in de grote winkel aan de Limburglaan zelfs tot 22.00 uur (zaterdags tot 18.00 uur). Dit laatste filiaal is overigens ook op andere terreinen dikwijls wat royaler dan andere Eindhovense vestigingen. Zo biedt het niet alleen meer sortering, maar is er ook een drogisterij, een fotoservice, een bloemensalon en een bakkerij aan verbonden en staat er een "receptomaat", die gratis een keuze biedt uit een groot aantal eetsuggesties. Zelfs is er aan een zitje gedacht, waar u gratis een bekertje koffie kunt drinken met desgewenst (tegen betaling) wat warms erbij.

Tegenwoordig telt Albert Heijn in Eindhoven vijftien supermarkten, terwijl er daarnaast nog de verscentrale-productie en verscentrale-distributie zijn, respectievelijk aan de Ekkerstraat en de Hoppenkuil, die in feite een voorzetting zijn van de oude Etos-vleescentrale. Verder exploiteert de Koninklijke Ahold nog tien Etos- winkels, waarvan zes eigen zaken, zes Gall & Gall-filialen, vier Jaminwinkels, waarvan twee eigen zaken, die in een eerder artikel al werden genoemd, de Tuin van Eindhoven in de Heuvel Galerie en de Tuin van Woensel in het Winkelcentrum, En ten slotte is er de C 1000-voordeelmarkt op het Kastelenplein, die weliswaar niet van Ahold is, maar wel wordt bevoorraad door Schuitema, die voor meer dan 70% een Aholddochter is. De grootste kruidenier van Nederland is daarmee van veel markten thuis en ook in Eindhoven prominent aanwezig.

Jan Spoorenberg 1996

Bronnen: Bij het schrijven van deze paragraaf kreeg ik hulp van mevrouw H.M. Bakker-Steffhaan, beheerster van het Historisch Archief in de Museumwinkel Albert Heijn, van de bedrijfshistoricus J. L. de Jager en tot slot van de heer A. van der Heijden, de bedrijfsleider van het filiaal aan de Limburglaan, die ik hierbij graag nog eens dank voor hun medewerking.

J. L. de Jager, Arm en Rijk kunnen bij mij hun Inkopen doen (Baarn, MCMXCV);

Roger Mielet, Honderd Jaar grootwinkelbedrijf In Nederland (Zwolle z.j.);

RHCe, Streekarchief Regio Eindhoven, Eindhovens Dagblad, 23-09-1913, 7-9-1916, 23-3-1916, 2-10-1954 en 18-10-1954, 2-12-1955, 3-12-1959, 4-8-1973, 7-8-1973, 2-7-1982;

Philips Concernarchief, Jaarverslagen Etos;

Kamer van Koophandel Hilversum, dossier handelsregister Gall & Gall nr. 20841;

Kamer van Koophandel Zaanstad, dossier Albert Heijn, later Kon. Ahold nr. 363 en 443, Albert Heijn Supermarkt n. v. nr.12085, Alberto nr. 13306, Etos nr. 14093, A.C. Restaurants b. v. nr. 10485.