Aan de totstandkoming van deze digitale encyclopedie wordt nog gewerkt.
Schetsen van Dimmen Gestel en Klaas Verlaan
Vincent van Gogh en zijn schetsen van Dimmen Gestel en Klaas Verlaan
De schetsen JH 996 en 997 staan in de Van-Goghliteratuurbekend als zelfportretten1 Jan Hulsker is de eerstedie daarover zijn twijfels heeft geuit. Johannes van der Wolk denkt (zonder te refereren aan de twijfels van Hulsker) aan portretten van Alexander Reid te Parijs2
Victor Hageman, een medestudent van Vincent aan de Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen en toen 17 jaar, heeft - ik meen in 1913 - de KLEDING van de man op deze schetsen herkend. 'Het is dezelfde kleding die Vincent droeg toen deze, eind januari 1886, de schilderklas aan de Academie betrad'. Maar ja, daarmee is de afgebeelde persoon nog niet geïndentificeerd. De schilder H.M. Livens, eveneens student aan die academie, maakte in de korte periode dat Vincent er studeerde een portret van hem, en dat laat een andere man zien. Meer overeenkomstig uitspraken van Vincent zelf; hoe hij zich voelde toen hij in Antwerpen was: ziek en er ouder uitziend dan 40 jaar, o.a. vanwege zijn slechte gebit3
1. Ziet de man op JH 997 er ouder uit dan 40 jaar? Nee.
2. Lijkt geportretteerde op Vincent? Van geen kanten! De man heeft een veel ronder hoofd dan Vincent, oogt beslist jonger dan 30 jaar (Vincent is van 1853) en is een 'heertje'. WIE IS HIJ? Ik ben op zoek gegaan naar de identiteit van deze man: met welke ongeveer 20/25 jarige ging Vincent om in de jaren 1884/1885 te Eindhoven en lijkt op de geportretteerde?
Het juiste antwoord op deze vraag blijkt te zijn: Dimmen Gestel (* Dirksland 31-8-1862 en † Eindhoven 31-7-1945).
Beider omgang acht ik genoegzaam bekend. Ik ben met mijn conclusie naar een oud-werknemer van Drukkerij Gestel gegaan, iemand die veel is omgegaan met Dimmen.4 Hij bevestigde mijn conclusie en ondertekende een verklaring. Een foto van Dimmen,(5) hoewel hierop veel ouder, en een omschrijving van het karakter van de man laten niets van twijfel over. Helaas heeft de familie Gestel, daar naar gevraagd, geen foto van Dimmen op jeugdige leeftijd kunnen vinden. Wel heeft mevrouw Jo Schoonenberg-Gestel (oomzegster)6 Dimmen voor mij heel duidelijk beschreven.
Nu kom ik bij een citaat uit de 'Persoonlijke herinneringen van Dimmen Gestel aan Vincent van Gogh' uit 1930: "... en zo ging ik op een Zondagachtermiddag met mijn broeder en onze LITHOGRAAF op stap naar Nuenen". Die broeder, Dirk, was samen met vader Johannes Gestel, de grondlegger van Drukkerij Gestel en Zoon, maar wie zou "onze lithograaf" zijn? Het woord "onze" betekent hier letterlijk "één lithograaf" en die zou gemakkelijk te vinden moeten zijn7.
Klaas Verlaan8 bleek die man te zijn. Het opsporen van zijn nakomelingen bleek een avontuur op zich en goed voor herkenning van nog enkele getekende koppen in Vincents oeuvre9. Verlaan heeft zijn vroegste herinneringen in 1942 opgeschreven in een schetsboekje10. Daarin beschrijft hij o.a. zijn indiensttreding bij de firma Gestel en Zoon te
Eindhoven.
Een fragment: 'De avond van aankomst was heel familjaar. Wij gingen zamen Eindhoven eens bekijken. Wij kwamen al heel gauw in een kapelleke terecht, waar men voor vijf centen een fijn glaaske bier kon bekomen. Ik werd aan eenige kennissen en vrienden van hem (Dirk J.v.H.) voor gesteld. Een Eindhovense gewoonte was, dat wanneer je zo aankwam, hij een glas liet komen, en dan moest ik daar een derde uit drinken. Dit was een soort vriendelijkheid die daar algemeen was. Alzoodoende waren wij 's avonds thuisgekomen en was ik blijde dat ik goed en wel in mijn mandje lag. Dit was iets nieuws voor mij en ik had meteen eens kennis gemaakt met het Eindhovensche bier...'. (Pag.40 fragment nr. 104 uit mijn transcriptie. J.v.H.)
Helaas schrijft Klaas niets over Vincent, maar de familie Verlaan verzekerde mij, dat hij wel over hem heeft gepraat in die zin, dat hij Van Gogh heeft gekend en zelfs een keer met Vincent naar Middelburg is geweest. Verlaan heeft zelfs een persiflage geschilderd op 'De aardappeleters' van Vincent.
Bekend is dat Vincent een lithografie naar zijn schilderij 'De aardappeleters' heeft gemaakt en de steen bij drukker Gestel heeft laten afdrukken. Gebruik van de steen, het greinen, papier en drukloon voor 30 exemplaren bedroeg 3 gulden11. Dat het effect 'wollig' werd was niet hele maal de schuld van Vincent. Klaas Verlaan had beweerd dat de steen niet goed drukken zou, omdat Vincent bijna geen wit had overgelaten. Op zijn advies heeft Van Gogh, zoals hij schreef aan zijn broer Theo, er toen lichte plekken in uitgebeten12.
Nu we weten dat Vincent Dimmen heeft geschetst, kunnen wij ons afvragen of hij ook Klaas Verlaan heeft getekend. Het antwoord is: 'Ja!'. In het familiealbum Verlaan zit een foto van Klaas op jeugdige leeftijd. Schets JH add.7 (SB6/27) laat een 'Tekenende of schrijvende persoon' zien. Een lithograaf wist ik13.
Vergelijken we de foto met de tekening, dan zien we onomstotelijk Klaas Verlaan, aan het werk in Drukkerij Gestel & Zn. te Eindhoven. Op nog méér schetsen van Vincent komt Klaas Verlaan voor, maar het voert in dit bestek te ver om die allemaal te beschrijven. 'Schetsboek 6' van Van Gogh, waaruit deze schetsen komen, heet '(Antwerpen en) Parijs'. Derhalve sluit het schetsen uit die gemaakt zijn in Vincents Nuenense periode. Ik heb echter al bewezen dat bijvoorbeeld schets nr. 36 daaruit niet Antwerpen is maar Eindhoven; 'Het Stationsplein'14. Verder staan de schetsboeken van Vincent van Gogh vol met Eindhovens werk15. Maar ja, geen enkele onderzoeker heeft ooit aan Eindhoven gedacht en dat breekt nu op.
Ik heb nog veel meer personen en zaken uit de vergetelheid weten te tillen, maar daarmee ben ik voornemens, in samenwerking met het Rijksmuseum Vincent van Gogh in Amsterdam, een boekje samen te stellen, dat zal gaan heten: 'Vincent van Gogh en Eindhoven'.
Noten:
1. Zie o.a. Jan Hulsker, Van Gogh en zijn weg (Amsterdam 1977).
2. Zie De Schetsboeken van Vincent van Gogh (Amsterdam 1986) 279.
3. Zie Jan Hulsker, Lotgenoten (Weesp 1985) 339.
4. Wim H.WIIIemsen, van 1939 tot 1985 werkzaam geweest bij Drukkerij Gestel: 'Volgens mij Is dit een tekening gemaakt van Dimmen Gestel', 12-7-1991
.
5. Ton de Brouwer, Van Gogh en Nuenen (Venlo 1984).
6. Jannetje Johanna, dochter van Dirk Gestel en Frédeitca Leijds, *21-7-1896. Met haar heb Ik een uitgebreide correspondentie gevoerd.
7. Zeer veel dank ben Ik verschuldigd aan mevrouw T. de Groot, gemeentearchivaris In Zaanstad.
8. * Zaandam 23-9-1863, † Amsterdam 26-3-1948.
9. Zie mijn voorgenomen publicatie 'Vincent van Gogh en Eindhoven'.
10. Archief G. van Monsjou, evenals de foto van Klaas Verlaan.
11. Brief 496 (400) d.d. ca maandag 13 april 1885.
12. Brief 502 (405) van mei 1885.
13. Later werd ik hierin nog bevestigd door de heer Louis Vrijdag, voorheen directeur van Drukkerij Vrijdag.
14. Publicatie volgt In Hulskers herdruk van 'Van Gogh en zijn weg'.
15. Dus gemaakt In zijn zo genoemde 'Nuenense periode'.
door Jack van Hoek
in: ’t Gruun Buukske 1991, 134