Aan de totstandkoming van deze digitale encyclopedie wordt nog gewerkt.
Inleiding Eindhovense molens
Molens in Eindhoven
Ofschoon er over de geschiedenis van de Eindhovense molens al heel wat is geschreven - denk hierbij dan vooral aan het werk van P.W.E.A. van Bussel (Molens in Noord-Brabant, 1978 Eindhoven) en S.H.A.M. Zoetmulder e.a. (Brabantse molens, 1974 Helmond) - zijn toch nog veel vragen onbeantwoord gebleven. Met name de vorige en deze eeuw met de opkomst van de windmolens en de moderne maalderijen zijn nog nauwelijks belicht. In dit artikel zullen daarom wat feiten over de molens in die periode worden verzameld, zonder daarbij overigens de pretentie te willen hebben volledig te zijn.
Bij de invoering van het kadaster telde onze provincie 221 door wind- en waterkracht aangedreven graanmolens en 19 rosgraanmolens (molens dus die door paarden werden aangedreven). Daarnaast waren er 19 wind- en wateroliemolens en 98 rosoliemolens en tenslotte nog 11 volmolens. De molens waren niet gelijk over de provincie verdeeld. De meeste stonden in de oostelijke helft, de arrondissementen Den Bosch en Eindhoven.
| Arrondissement in 1832 | graan- | molens | olie- | molens | volmolens | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| wind-watermolens | rosmolens | wind-watermolens | rosmolens | ||||
| Den Bosch | 96 | 9 | 7 | 54 | 6 | ||
| Eindhoven | 64 | 2 | 9 | 22 | 5 | ||
| Breda | 61 | 8 | 3 | 22 | - | ||
| Totaal | 221 | 19 | 19 | 98 | 11 |
Het arrondissement Eindhoven was verdeeld in vier kantons: Eindhoven, Helmond, Asten en Oirschot. Van het tegenwoordige Eindhoven lagen de gemeente Tongelre en het gehucht Riel in het kanton Helmond. De rest behoorde tot het kanton Eindhoven, dat 20 gemeenten telde waaronder ook Aalst en Waalre. In Aalst stond in 1832 geen graan-, olie- of volmolen, evenmin in Eindhoven en Strijp.
| Gemeente in 1832 | graan- | molens | olie- | molens | volmolens | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| wind-watermolens | rosmolens | wind-watermolens | rosmolens | ||||
| Gestel | 1 | - | 1 | 1 | - | ||
| Stratum | 1 | 1 | - | - | 1 | ||
| Woensel | 2 | - | 1 | 0 | 1 | ||
| Tongelre | 1 | - | - | - | - | ||
| Waalre | 1 | - | - | - | 1 |
Het aantal molens lijkt groter dan het in werkelijkheid was, omdat één complex meer molens kon bevatten. Dat was onder meer het geval bij de Genneper watermolen, die als graan- én als oliemolen in gebruik was.
Jan Spoorenberg
in: 't Gruun Buukske 1981-58