Dommel

De Dommel aan de noordzijde van het TU/e-terrein

De Dommel is een 95 km lange rivier die ten zuiden van het Belgische Peer ontspringt, 39 m boven NAP. Vanaf Borkel en Schaft, waar hij Brabant binnen komt, is het verval nog 25 m. Via Valkenswaard, Dommelen, en Waalre komt hij bij verkeersknooppunt De Hogt Eindhoven binnen en stroomt ongeveer 17 km door onze stad. Intussen hebben Keersop, Run, Tongelreep en Gender hun water aan de Dommel afgeleverd.

Op de grens van Eindhoven met Nuenen stroomt de Kleine Dommel of Rul in de Dommel. Via Son, Sint-Oedenrode, Boxtel, Sint-Michielsgestel, en Vught mondt de Dommel bij ‘s-Hertogenbosch uit in de Dieze en vervolgens in de Maas. In totaal leveren 75 zijbeken en stroompjes water aan de Dommel.

Op plaatsen waar het verval groot genoeg was werd met een stuw een waterreservoir gevormd waarmee een watermolen kon worden aangedreven. In Eindhoven had je aan de Dommel de Gennepermolen, de Woenselse watermolen en de Stratumse watermolen. De Gennepermolen bestaat nog. Zij maalden graan of produceerden olie uit koolzaad. Ook run, de belangrijkste grondstof voor het looien van leer, werd geproduceerd door eikenschors te malen.

De Dommel in Stratum met de Elzentbrug

De Dommel is voor de ontwikkeling van Eindhoven van groot belang geweest. Het water werd gebruikt door bedrijven als leerlooierijen, textielfabrieken, wasserijen en ververij. Samen met de Gender voorzag de Dommel de oude Eindhovense Stadsgracht (deze volgde de huidige Wal, Keizersgracht, Emmasingel, Vestdijk en Oude Stadsgracht) van water en maakte daardoor in de 16e eeuw deel uit van de verdedigingswerken van Eindhoven.

In het begin van de 20e eeuw werd het laatste deel van de Stadsgracht gedempt. Eindhovens eerste zwembad, rond 1884 aan de Edenstraat, lag aan een afgesneden meander van de Dommel. Tot [1] 1950 had [2] Eindhoven geen waterzuiveringsinstallatie. Het Dommelwater was buitengewoon smerig, maar in [3] 1963 werd een grote waterzuiveringsinstallatie te Eindhoven geopend en verbeterde de waterkwaliteit aanmerkelijk.

Herkomst van de naam Dommel. Jegerings schrijft: “De oudste vermeldingen van de Dommel zijn: Dutmala (704), Dudmala (710), Dumella (1340), Dommele (1474). Over de oorsprong van deze riviernaam is niet zo heel veel met absolute zekerheid op te merken. Waarschijnlijk is hij opgebouwd uit "dut" en "mala". A. Carnoy (Origines des noms des communes de Belgique, Leuven 1949, blz. 169) ziet in "dut" de plantennaam dodde. Er zouden dus lisdodden in of langs de Dommel gegroeid hebben. A. Carnoy verklaart "mala" uit het Middellatijnse "mallum" (vlek, plek). Daarom neemt hij aan dat Dommel in oorsprong betekent: plek begroeid met lisdodden.”

Bron: Jegerings J.C., Oud Gestel, tussen Gender en Tongelreep, Drukkerij De Kempen B.V., Hapert 1985, blz. 12.

Louis Coolen 2013